W SKRÓCIE

  • Selen jest silnym przeciwutleniaczem, który pomaga redukować widoczne i odczuwane przez organizm oznaki starzenia, będące wynikiem zmian molekularnych i zaburzeń funkcji układu odpornościowego, zwiększonej podatności na stresory środowiskowe, zaburzeń metabolicznych i chorób.
  • Suplementacja diety selenem, gdy poziom tego pierwiastka znajduje się w granicach normy, nie zapobiega chorobom serca. Jednak dane pokazują, że osoby z niskim poziomem selenu w surowicy są bardziej narażone na choroby sercowo-naczyniowe, co wskazuje, że optymalny poziom jest konieczny do zapobiegania chorobom, ale więcej nie znaczy lepiej.
  • W badaniach na modelu zwierzęcym wykazano, że selen może pomóc w ochronie przed otyłością, która jest istotnym czynnikiem wyzwalającym wiele chorób przewlekłych. Niski poziom selenu może być również powiązany ze spadkiem funkcji poznawczych i gorszymi wynikami leczenia COVID-19.
  • Oznaki niedoboru selenu obejmują wypadanie włosów, zmęczenie, częste choroby, pogorszenie funkcji poznawczych i osłabienie mięśni. Orzechy brazylijskie są najlepszym źródłem selenu, ponieważ tylko sześć do ośmiu orzechów zapewnia 989% dziennego zapotrzebowania na selen.

Według dr. Mercoli

Selen jest niezbędnym minerałem śladowym, który odgrywa wyjątkową i ważną rolę w różnych funkcjach biologicznych. Organizm człowieka nie może wytwarzać selenu, dlatego ważne jest, aby pozyskiwać go z pożywienia. Selen jest głównym składnikiem ponad dwóch tuzinów białek, które odgrywają kluczową rolę w różnych funkcjach, w tym w metabolizmie hormonów tarczycy, syntezie i reprodukcji DNA.

Selen jest również przeciwutleniaczem, co oznacza, że pomaga chronić organizm przed wolnymi rodnikami i reaktywnymi formami tlenu (ROS). Występuje w dwóch formach: nieorganicznej i organicznej, z których obie znajdują się w źródłach pokarmowych — w tym w formie organicznej w tkankach zwierzęcych.

Jak w przypadku większości związków, organizm człowieka potrzebuje optymalnej ilości selenu, co oznacza, że więcej nie znaczy lepiej. Istnieją dowody sugerujące, że wysokie stężenia selenu w surowicy mogą niekorzystnie wpływać na kontrolę glikemii. Oznacza to, że osoby, które mają cukrzycę typu 2 lub stan przedcukrzycowy, powinny zmierzyć stężenie selenu w surowicy przed rozważeniem zastosowania suplementu selenu.

Optymalny poziom selenu wspiera prawidłowe funkcjonowanie organizmu, co z kolei ma pozytywny wpływ na przeciwdziałanie starzeniu się, zapobieganie chorobom serca, spadkowi funkcji poznawczych i progresji wiremii.

Przeciwutleniacz o właściwościach przeciwstarzeniowych

Oznaki starzenia widoczne na skórze i w organizmie, są wynikiem zmian molekularnych i zaburzeń funkcji układu odpornościowego, zwiększonej podatności na stresory środowiskowe, zaburzeń równowagi metabolicznej i chorób, które mogą wystąpić wraz z wiekiem. Efekty te są wynikiem braku równowagi między obroną oksydacyjną a uszkodzeniami powodowanymi przez ROS. Wyczerpanie komórek macierzystych, zmiany epigenetyczne i zmiany w odnowie mitochondrialnej również wpływają na proces starzenia.

Chociaż oznaki starzenia są powszechne, istnieją kroki, które można podjąć, aby złagodzić jego skutki. Jednym z tych kroków jest utrzymanie optymalnych poziomów składników odżywczych i mikroelementów. Przegląd opublikowany w 2019 r. wykazał, że wpływ selenu na proces starzenia wynika częściowo z roli, jaką pierwiastek ten odgrywa w selenoproteinach, które są niezbędne do ekspresji kilku ważnych przeciwutleniaczy.

Selen jest wykorzystywany do ekspresji pięciu oddzielnych peroksydaz glutationowych, które są odpowiedzialne za redukcję uszkodzeń spowodowanych przez ROS. Te i inne związki selenoproteinowe odgrywają potężną rolę jako przeciwutleniacze, zmniejszając stan zapalny wywołany przez ROS i wydłużając długość telomerów, czyli ochronnej czapeczki na końcach nici DNA.

Kiedy telomery skracają się po podziale do krytycznej długości, komórki albo umierają, albo przestają się dzielić. Działania te odgrywają istotną rolę w procesie starzenia i niektórzy badacze sugerują, że suplementacja diety selenem, zwłaszcza u osób starszych, może mieć „wielkie znaczenie” jako strategia zapobiegania chorobom związanym z wiekiem.

Niski poziom selenu zwiększa ryzyko chorób serca i tarczycy

Otyłość jest istotnym czynnikiem ryzyka chorób serca. Jedno z badań na modelu zwierzęcym opublikowane w marcu 2021 r. wykazało, że dodanie selenu do diety pomogło chronić przed otyłością i wydłużyło życie zwierząt w zdrowiu. Naukowcy byli również zainteresowani tym, czy selen może mieć tak samo korzystny wpływ na metabolizm, jak ograniczanie aminokwasu, metioniny.

Suplementacja diety selenem w tym modelu zwierzęcym zapewniła taką samą ochronę przed przyrostem masy ciała, jak ograniczenie stosowania metioniny oraz dramatycznie obniżyła poziom hormonów regulujących energię IGF-1 i leptyny. Wyniki sugerują, że suplementacja selenem miała prawie taki sam efekt jak dieta z ograniczeniem metioniny. Ale selen może mieć również bezpośredni wpływ na układ sercowo-naczyniowy.

Naukowcy od dziesięcioleci badają wpływ selenu na układ sercowo-naczyniowy, po odkryciu, że ten rodzaj chorób występuje częściej na obszarach świata o niskim stężeniu selenu w surowicy, takich jak wschodnia Finlandia.

W metaanalizie opublikowanej w 2006 r. przyjrzano się badaniom obserwacyjnym, w których oceniano stężenia selenu w surowicy i stwierdzono, że są one odwrotnie związane z ryzykiem choroby wieńcowej serca. Ważnym aspektem tego badania jest to, że badacze mierzyli stężenie selenu w surowicy i nie polegali wyłącznie na ocenie suplementacji.

W 2013 r. w Cochrane Database Systematic Review stwierdzono, że istnieją ograniczone dowody na poparcie suplementacji diety selenem w celu zapobiegania chorobom serca. Jednak dane z badań wykazały, że większość uczestników miała wyjściowe lub średnie stężenie selenu w surowicy między 70 a 150 nanogramów na mililitr (ng/ml), co jest normalnym stężeniem występującym w ludzkiej surowicy krwi.

Innymi słowy, suplementacja diety selenem okazała się nieskuteczna, gdy stężenia selenu w surowicy krwi były już w normie. W badaniu opublikowanym w 2020 r. również oceniono poziomy selenu w surowicy i stwierdzono, że osoby o wysokim poziomie selenu mają zmniejszone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i śmiertelności.

Optymalny poziom selenu może również pomóc osobom cierpiącym na niewydolność serca. Jedno z badań wykazało, że poziom selenu w surowicy był niezależnie związany z tolerancją wysiłku u pacjentów z niewydolnością serca, a niedobór był powiązany z o 50% wyższym ryzykiem zgonu.

Hormony tarczycy również wpływają na układ sercowo-naczyniowy i mogą wywoływać lub nasilać choroby serca, w tym niewydolność serca i miażdżycę naczyń. Kilka badań wykazało, że suplementacja diety selenem w nadczynności i niedoczynności tarczycy wiąże się z poprawą zdrowia.

Związany z wiekiem spadek funkcji poznawczych może być powiązany z niskim poziomem selenu

Zapobieganie zaburzeniom funkcji poznawczych u osób starszych jest poważnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego. Metaanaliza, w której zebrano dane z Europy, Australii i obu Ameryk, wykazała, że częstość występowania łagodnych zaburzeń poznawczych na 1000 osobolat wynosiła 40,94 w przedziale wiekowym od 80 do 84 lat i 60,1 u osób w wieku powyżej 85 lat.

Według Stowarzyszenia Alzheimera, obecnie ponad 6 milionów Amerykanów cierpi na chorobę Alzheimera, a 1 na 3 seniorów umiera na co najmniej jedną formę demencji. Jednym z ogniw może być selen, ponieważ jak wiadomo, stężenie selenu w surowicy często spada wraz z wiekiem.

Jedno z badań wykazało, że spadki selenu w osoczu były związane ze spadkiem funkcji neuropsychologicznych u starzejących się osób. Inne badanie wykazało, że niższe poziomy selenu w surowicy były związane z obniżoną wydajnością i gorszym wynikiem testów neurologicznych u osób starszych.

Mózg najdłużej zatrzymuje selen, co sugeruje, że odgrywa on istotną rolę w funkcjonowaniu mózgu. Przegląd danych z dziewięciu lat sugeruje, że utrzymanie optymalnego poziomu selenu jest ważne dla funkcji neuropsychologicznych u osób starszych.

Niskie poziomy selenu i cynku związane z gorszymi wynikami leczenia COVID-19

Selen i cynk odgrywają ważną rolę we wspieraniu układu odpornościowego. Jeden z enzymów selenoproteinowych - peroksydaza glutationowa - jest ważnym katalizatorem konwersji glutationu. To z kolei zmniejsza obrażenia powodowane przez reaktywne formy tlenu. Gdy peroksydaza glutationowa jest zagrożona dochodzi do nadprodukcji cytokin, które mogą wywołać burzę cytokinową, co jest obserwowane w ciężkich zakażeniach COVID-19.

Selen reguluje również inne szlaki, które wpływają na choroby wirusowe. Autorzy artykułu opublikowanego w Environmental Research zauważyli, że częstość infekcji HIV-1 jest wyższa na obszarach Afryki, gdzie gleba jest uboga w selen. Badania pokazują, że infekcje wirusem Ebola są ściśle związane z ludźmi, którzy mają poważny niedobór selenu.

Wirus Coxsackie to wirus RNA, który zazwyczaj powoduje łagodną chorobę, ale ciężkie infekcje występują na obszarach Chin, gdzie występuje niedobór selenu. Autorzy badania zasugerowali, że szlaki związane z selenem wpływają na indywidualną reakcję na zakażenie COVID-19 i teoretyzują, że suplementacja diety selenem podczas aktywnej infekcji może pomóc w zmniejszeniu uszkodzeń komórek śródbłonka.

Inne badania przeprowadzone w Chinach i Niemczech wykazały, że istnieje pozytywny związek między wskaźnikiem przeżycia osób z aktywnymi zakażeniami COVID-19 a poziomem selenu.

Jedno z badań opublikowanych w 2021 r. miało na celu zidentyfikowanie markerów predykcyjnych, które lekarze mogliby wykorzystać do lepszej stratyfikacji pacjentów z COVID-19 przy przyjęciu do szpitala. W tym badaniu naukowcy zmierzyli poziom cynku, żelaza, miedzi i selenu w surowicy. Zmierzono również poziom selenoproteiny P, która do pełnej ekspresji wymaga selenu.

Naukowcy odkryli, że pacjenci chorzy na nowotwory mają znaczne niedobory selenu i cynku. Trzech z pięciu pacjentów z najniższym poziomem żelaza, którzy mieli również głębokie niedobory selenu i cynku, zmarło podczas badania. Analiza biomarkerów wykazała, że większość hospitalizowanych pacjentów miała szczególnie niski poziom selenu i cynku.

Kiedy analizowano dane pacjentów z chorobami współistniejącymi, stwierdzono wyraźny niedobór żelaza, cynku i selenu. Zaobserwowano, że osoby chore na nowotwory z wyższym poziomem selenu mają większe szanse przeżycia. Naukowcy doszli do wniosku, że:

„…niewystarczający poziom Se (łącznie selenu i SELENOPU, czyli selenoproteiny P) i Zn (cynku) przy przyjęciu do szpitala wiąże się z wyjątkowo wysokim ryzykiem śmiertelności i ciężkim przebiegiem COVID-19.
Biorąc pod uwagę dokładność predykcyjną niedoboru Se i Zn jako czynnika ryzyka zgonu przy przyjęciu do szpitala, należy rozważyć uzupełnienie podaży Se i Zn w celu wsparcia układu odpornościowego, w szczególności u pacjentów z chorobami współistniejącymi związanymi z zapaleniem, takimi jak nowotwory lub cukrzyca”.

Oznaki niedoboru selenu i produkty bogate w selen

Selen znajduje się w glebie i powinien koncentrować się w pokarmach roślinnych. Eksperci szacują jednak, że nawet 1 miliard ludzi na całym świecie może cierpieć na niedobór selenu z powodu niewystarczającej zawartości tego pierwiastka w diecie.

W jednym z artykułów opublikowanych w Environmental Research zacytowano raport Światowej Organizacji Zdrowia, w którym wykryto ponad 40 krajów, w których gleba ma niedobór selenu. Do krajów o najniższym poziomie selenu w glebie należą: Nowa Zelandia, Słowacja, Finlandia i Afryka Subsaharyjska.

Osoby z niedoborem selenu są bardziej narażone na schorzenia układu hormonalnego, sercowo-naczyniowego, odpornościowego i rozrodczego, które mogą wpływać na nastrój i zachowanie.

Chociaż konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań w celu ustalenia niedoboru selenu, kilka objawów może wskazywać, że stosowana dieta nie dostarcza wystarczającej ilości tego pierwiastka. Należą do nich:

  • Wypadanie włosów;
  • Zmęczenie;
  • Przybranie na wadze;
  • Częstsze infekcje;
  • Większy stres oksydacyjny;
  • Płytki oddech;
  • Spadek funkcji poznawczych;
  • Osłabienie mięśni.

Zalecam pobieranie z diety jak największej ilości niezbędnych witamin, minerałów i pierwiastków. Zalecane dzienne spożycie cynku wynosi od 2 mg dla niemowląt do 11 mg dla mężczyzn i do 8 mg dla kobiet w wieku powyżej 19 lat. Do produktów bogatych w cynk należą ostrygi, ekologiczna wołowina, ciemne mięso drobiowe, pestki dyni i suszone prażone orzechy nerkowca.

Zalecane dzienne spożycie selenu waha się od 15 mikrogramów (mcg) dla niemowląt do 55 mcg dla mężczyzn i kobiet powyżej 19 lat. Najlepszym dietetycznym źródłem selenu są orzechy brazylijskie. Tylko sześć do ośmiu orzechów dostarcza 544 mcg selenu, czyli 989% zalecanego dziennego spożycia. Do innych źródeł selenu należą sardynki, ekologiczna wołowina, mięso z indyka i kurczaka oraz ekologiczne jajka.

Źródła i odniesienia